اعتدال

 دیدگاه سیاسی – اجتماعی آیت الله یثربی  1

نخبگان و قشر فرهیخته اعم از علمی ، فرهنگی و سیاسی در هر جامعه ای تکیه گاه تحولات و تغییرات در سطوح مختلف هستند . در جوامع جهان سومی که اغلب تحولات بسیار سریع و با تکیه بر احساسات و عواطف صورت می گیرد (یکی از ویژگیهای جوامع جهان سوم از نظر هانتینگتون ) جایگاه نخبگان سیاسی و نقش مؤثر آنان در جهت دهی به تحولات غیر قابل انکار است و معمولاً نخبگان سیاسی توانایی ایجاد و مدیریت تحولات را دارا هستند .

در این یادداشت کوتاه سعی می شود در حدّ امکان نقش آیت الله یثربی به عنوان یک شخصیّت اجتماعی برخاسته از حوزه علمیّه قم واکاوی و تبیین شود . این فرضیه برکل یادداشت حاکم است که نخبگان سیاسی معتدلی که سعی در مدیریت تحولات اجتماعی و حفظ سامان اخلاقی ریشه دار در سنّت جوامع دینی دارند را نمی توان در قالب جریانهای سیاسی موجود کشور (بعد از انقلاب ) دسته بندی کرد . جهت تبیین این فرضیه ، ابتدا به نحو شکل گیری جناح های سیاسی نگاهی اجمالی خواهیم داشت ، سپس سیره آیت الله یثربی را قبل و بعد از انقلاب بررسی خواهیم کرد .

 «چپ» و «راست» دو واژه وارداتی از ادبیات سیاسی غرب هستند که در ایران قبل از انقلاب لفظ «چپ» به احزاب و گروه هایی همچون حزب توده و دیگر جریانهای وابسته به ایدئولوژی مارکسیسم – سوسیالیسم اطلاق می شد . واژه «راست» نیز در مقابل آنان قرار می گرفت . انقلاب اسلامی تمامی این ادبیات سیاسی را متحول کرد . به طور کلی دو جریان عمده در ایران بعد از انقلاب متولد که البته جریان دوم دچار انشعاب های اساسی شد و از آن پنج یا شش جریان ظهور کردند .

جریان اول ، جناح لیبرال : سمبل جناح لیبرال بعد از انقلاب ، نهضت آزادی است که البته احزابی هم چون حزب ملت ، جنبش مسلمانان مبارز و بخشی از دانشگاهیان که مختصر سازماندهی داشتند را نیز می توان از این طیف دانست .

جریان دوم : جریانی است که با جریان لیبرال در تقابل است . جناح چپ و راست در کنار هم جزء مخافین جریان لیبرال هستند . درواقع دو جناح چپ و راست بعد از عزل بنی صدر ، نمود و ظهور بیشتری یافت . مساله مهم این است که دو جناح همانند احزاب رسمی در مغرب زمین دارای اساسنامه و مرام نامه نیستند و دیدگاههای واضح از پیش تعیین شده ندارند ، بلکه طیف هایی از نیروهای اجتماعی هستند که بعد از پیروزی انقلاب وارد عرصه سیاسی شدند و به تناسب اتّفاقات و مسائل پیش آمده ، موضع گیری های همگون و ناهمگونی داشتند که اکنون قابل تحلیل و بررسی شده است .

دو گروه سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی و نیز حزب جمهوری اسلامی را می توان پایه گذار جریان ها و احزاب بعد از انقلاب دانست . اختلافات به وجود در سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی در خصوص اعلامیه روز جهانی کارگر و نیز پیرامون سالروز فوت دکتر شریعتی مبدأ و آغازی بر انشعابات و جناح بندی ها شد . حزب جمهوری اسلامی نیز از اینگونه اختلافات در امان نماند ؛ مسأله اصلاحات ارضی ، نقش دولتی و هم چنین بخش خصوصی از عناوین اختلافی در حزب بودند . برآیند این اختلافات در طول زمان ، جریانهای متفاوتی همچون ؛ 1 – جناح چپ سنتی 2 – جناح راست سنتی 3 – جناح راست مدرن 4 – جناح راست سنتی افراطی 5 – جناح چپ مدرن را ایجاد کرد . تبیین مواضع سیاسی هر کدام از جریانها از حوصله این نوشتار خارج است ، اما بی تردید تاریخ سیاسی بعد از انقلاب ایران توسط این جریان ها نگاشته شده است .

 دیدگاه سیاسی – اجتماعی آیت الله یثربی 2

 دیدگاه سیاسی – اجتماعی آیت الله یثربی 3

این دو رفتار سیاسی ایشان را نیز می توان این گونه تحلیل کرد که ایشان قبل از آن که دل بستگی های جناحی را مدّنظر قرار دهند ، منافع مردم و عمل به ضوابط شرعی را در نظر داشتند ؛ به عبارت امروزی نوعی عمل گرایی به اغلب تصمیمات سیاسی ایشان سیطره داشت .

در خصوص دیدگاه اقتصادی نیز نظرات ایشان با دیدگاهها ی موجود جناح های سیاسی بعد از انقلاب متفاوت بود . هرچند این تفاوت به حدّ تعارض کلّی با تمام دیدگاه ها نبود ، امّا اگر یکی از جریانهای تند چپ را در نظر بگیریم ، نظر آیت الله تعارض کلّی با دیدگاه اقتصادی آنان داشت . زمانی که  تز اقتصاد دولتی بر ذهنیّت کلّ نخبگان سیاسی کشور حاکم بود ، ایشان در مواضع متفاوت ، نگرانی خود را از این دیدگاه افراطی اعلام کردند . این موضع گیری ها آن قدر ادامه یافت که در برخی محافل ایشان را به حمایت از سرمایه داران متهم ساختند .

بعد از دوران جنگ و آغاز دوران سازندگی شاهد آرامشی نسبی در عرصه سیاست هستیم ، زیرا ذهنیّت نخبگان حاکم ، کاملاً اقتصادی است . شاه بیت منازعات سیاسی بین جناح های سیاسی بعد ا ز این دوران ، دوم خرداد 76 است که شخصی از جریان مقابل راست سنتی به قدرت رسید و زمام امور اجرایی کشور را به دست گرفت .

تریبون نماز جمعه در این دوران به شکل سنتی در اختیار رقیب قرار دارد . این امتیاز شرایطی را فراهم آورد که این تریبون محلّی برای نقد و انتقاد از رقیب حاکم باشد . آیت الله یثربی نیز که در این سنگر قرار دارد ، باید همچون دیگر همقطاران خود در کوبیدن این طبل سهمی داشته باشد . امّا تو گویی عمل گرایی و دور اندیشی و در یک کلمه فارغ بودن از مناسبات جناحی ، مجدداً نقش خود را ایفا می کند . ایشان حاضر نمی شوند تریبون نماز جمعه را به آوردگاه دو جناح رقیب تبدیل کند .

ایشان مردی بود بالاتر از آن که در قالب های تنگ جناح های سیاسی محصور شود . او مردی عمل گرا بود که برای توسعه منطقه ای که به شکل سنتی به آن تعلّق داشت ، تمام اقتدار و نفوذ خود را بسیج و از تمام ظرفیت مدیریتی منطقه استفاده کرد . او نماینده ای را راهی مجلس کرد که خیلی سریع در یکی از کاری ترین کابینه ها ی تاریخ بعد از انقلاب ، سمت وزارت دریافت کرد . او در اقتصاد ، الگویی عمل گرا را به نمایش گذاشت و در فرهنگ ، آن چنان برموازین اخلاقی ریشه دار در سنّت ، تأکید کرد که گویی هیچ سنّت گرایی را یارای هم آوردی او نیست . هرچند ساختارهای حاکم بر جوامع جهان سومی نخبگان را محصور می کند و به طور جدّی رفتار آنها را تحت تأثیر قرار می دهد ، امّا آیت الله یثربی علیرغم این فشارها و تنگناهای ساختاری ، در درون این نظام رفتاری ، الگویی عمل گرا و روشن از حریّت سیاسی را به نمایش گذاشت .